Yapay Zekâ Stratejileri

Yapay Zekâ (YZ), 21. yüzyılın en önemli dönüştürücü güçlerinden biri ve dünyanın geleceğini belirleyebilecek bir teknoloji. Geride kalmak istemeyen ülkeler arasında büyük bir rekabet var. Fakat YZ, içerdiği fırsatların yanında ülkeler için çeşitli riskler de içeriyor. Bu nedenle, hükümetler YZ’nin gelişiminde daha aktif bir rol almaya ve YZ’nin kendi ülkelerindeki gelişimini yönetmeye çalışıyorlar. Hükümetler, ülkelerinin öncelik ve çıkarları doğrultusunda rehberler, düzenlemeler ve stratejiler oluşturuyorlar.

2016’dan itibaren sonra çok sayıda ülke ulusal YZ stratejisini kamuoyuyla paylaştı. Ülkeler bu belgelerde YZ’nin gelişimi hakkındaki vizyonlarını, hedeflerini, araçlarını ve planlarını açıklıyorlar. Zhang vd’nin (2021) hazırladığı YZ Endeksi 2021 raporuna göre Aralık 2021’de 32 ülke ulusal YZ strateji belgesini yayımlamıştı ve 22’si de bunun üzerinde çalışmaktaydı. Türkiye de söz konusu 22 ülkeden biriydi. Şimdi bizim de bir ulusal YZ stratejimiz var. Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi (2021-2025) konulu genelge 20 Ağustos 2021 tarih ve 31574 sayılı Resmî Gazete’de yayımlandı (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/08/20210820-22.pdf). Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi 2021-2025 de 24 Ağustos 2021 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi’nin internet sitesinde yayımlandı (https://cbddo.gov.tr/SharedFolderServer/Genel/File/TR-UlusalYZekaStratejisi2021-2025.pdf).

Yayımlanan Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi, ülkemiz açısında son derece önemli bir çalışma. Fakat Türkiye’nin stratejisine geçmeden önce dünyadaki diğer örnekleri incelemenin yararlı olacağını düşünüyorum. Bu yazıda, ilk önce Salas-Pilco’nun (2021) çalışmasından yararlanarak Kanada, Fransa, Güney Kore, Japonya, ABD ve Çin’in YZ stratejilerine bakacağız. Bu altı ülke, Salas-Pilco’nun (2021) belirttiği gibi, YZ politikalarını ilk geliştiren ve YZ’yi stratejik planlarına ve bütçelerine dahil etmede daha kararlı olan ülkeler. Daha sonra ise YZ yarışına sonradan dahil olan ama yetişmiş işgücüne ve akademik açıdan güçlü bir potansiyele sahip olan Hindistan’ı ve bu ülkenin karşı karşıya olduğu güçlükleri göreceğiz. Son olarak da bu örnekler ışığında Türkiye’nin Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi’ni geri döneceğiz.

Aşağıda da göreceğimiz gibi ülkelerin YZ stratejileri, bir çok açıdan birbirine benziyor. Ancak herbirinin önceliği ve YZ için ayırdığı bütçe farklı.

Kanada

Kanada hükümetinin 2017 yılında çıkardığı “Pan-Kanada YZ Stratejisi”nin beş yıllık plan çerçevesinde dört ana hedefi vardı:

Kanada’daki seçkin YZ araştırmacılarının ve mezunlarının sayısını artırmak,
YZ çalışmaları için Edmonton, Montreal ve Toronto’da birbirine bağlı üç büyük merkez kurmak
YZ’deki ilerlemelerinin ekonomik, etik ve yasal sonuçları hakkında küresel düşünce liderliği geliştirmek,
Ulusal YZ araştırma topluluğunu desteklemek

Bu hedeflerden de anlaşılacağı üzere Kanada’nın en önemli önceliği ülkenin araştırma potansiyelini artırmak ve bunun için gerekli nitelikli iş gücünü yetiştirmek. Böylece YZ ve inovasyona yatırım yapmak isteyen şirketler için Kanada’yı cazip bir ülke olarak konumlandırmaya çalışıyorlar. 2017 bütçesinde, Kanada Hükümeti 2017–2018’den 2021–2022’ye kadar beş yıl için 125 milyon Kanada Doları (95 milyon ABD Doları) yatırım yapmayı planlamış.

Kanada, bu strateji doğrultusunda uluslararası ortaklıklar ve ulusal örgütlenmeler geliştirmeye çalışıyor. 2018’in Aralık ayında Montreal Üniversitesi, Kanada vatandaşlarının gözden geçirdiği ve geri bildirimler yaptığı “Yapay Zekânın Sorumlu Gelişimi için Montréal Deklarasyonu” adlı çalışmayı yayımladı.

Kanada, YZ merkezlerinde Ar-Ge’yi ve üniversitelerde YZ etiği hakkında yapılan çalışmaları desteklemede başarılı olmasına karşın Kanada’nın YZ endüstrisi ile ortaklıkları henüz istenilen seviyede değil (Salas-Pilco’nun, 2021).

Fransa

Fransa’nın YZ stratejisi Mart 2018’de, Başkan Emmanuel Macron tarafından duyuruldu. Strateji, Fransız Parlamentosu üyesi, matematikçi Cedric Villiani’nin öncülüğünde hazırlanan “Anlamlı Bir Yapay Zekâ İçin Fransız ve Avrupa Stratejisine Doğru” başlıklı rapora dayanıyordu (https://www.aiforhumanity.fr/pdfs/MissionVillani_Report_ENG-VF.pdf). Fransa’nın YZ stratejisinde yer alan temel konular şunlar (https://www.aiforhumanity.fr/en/):

YZ üzerine eğitim gören öğrencilerin sayısını iki katına çıkarmak; dünyanın en iyi YZ araştırmacılarını ülkeye çekecek bir program hazırlamak; birbirinden bağımsız hareket eden endüstri ve kamudaki araştırmacıları bir araya getirmek ve kamu araştırmacılarının zamanlarının %50’sini özel kuruluşlara ayırabilmesini sağlamak.
Açık veri politikaları ile farklı sektörlerdeki merkezi veritabanlarını daha işlevsel yapmak.
“YZ şampiyonlarının” ortaya çıkmasını destekleyen düzenlemeler ve finansal bir çerçeve oluşturmak, böylece YZ araştırma projelerini ve start-up‘ları desteklemek ve bu süreçte devletin hem dönüşen hem de yol gösteren bir aktör olmasını sağlamak.
YZ’nin işin geleceği ve işgücü piyasası üzerindeki etkilerinin değerlendirerek buna uygun politikaları test etmek.
YZ’nin daha ekolojik bir ekonomi doğrultusunda çalışmasını sağlamak.
Kara kutu algoritmaların şeffaflığını ve etiğin sonradan ele alınan değil tasarımda uygulanacak bir öncelik olmasını sağlamak; YZ etik kurulunu kurmak.
Kapsayıcı ve farklılıkları dikkate alan bir YZ’yi hayata geçirerek herkesin YZ’den yararlanmasını sağlamak.

Kısacası, Fransa’nın en temel önceliği Ar-Ge, özel yatırımlar, YZ düzenlemeleri ve etik yoluyla bir YZ ortamı sağlamak. YZ araştırma ve yeniliklerinde bir dünya lideri olmak isteyen Fransa, 2018-2022 için 1850 milyon dolar yatırım yapmış. 2018’den sonra, akademikleri ve sanayicileri bir araya getiren disiplinler arası dört YZ enstitüsünün kurulması için adımlar atmış; Kanada ve Singapur ile işbirliği anlaşmaları yapmış.

Villani, sınırlı bütçenin Fransa’nın dünya lideri olması için yeterli olamayacağını, sadece dünya liderlerinden biri olabileceğini savunuyor. Fakat Pauline Bock, buna itiraz ederek temel sorunun bütçe ve uluslararası rekabetten çok kültürel zihniyeti değiştirme ve kültürel uyumla ilgili olduğunu iddia ediyor. Bock’a göre Fransa’da insanlar YZ’nin getirdiği değişikliklere karşı oldukça dikkatli ve temkinli davranıyorlar (https://www.wired.co.uk/article/cedric-villani-france-artificial-intelligence).

Güney Kore

Güney Kore, YZ stratejisini 2016’nın sonunda yayımladı. Raporun başlığı, “Akıllı Bilgi Toplumuna Hazırlık Orta-Uzun Vadeli Master Planı: Dördüncü Sanayi Devrimini Yönetmek”ti. 2018’in Mayıs ayında ise “I-Kore 4.0’ı Gerçekleştirmek İçin YZ Geliştirme Stratejisi”ni yayımladı. Strateji, 2018-2022 yılları arasında gerçekleştirilecek üç temel hedef belirlemişti: Birinci sınıf YZ teknolojisi sağlamak; en iyi YZ yeteneklerini yetiştirmek; açık ve yenilikçi bir YZ altyapısı kurmak.

2016’da YZ Ar-Ge faaliyetleri için 1121 milyon dolar ayıran Güney Kore özellikle IBM’in Watson’ı ile rekabet etmeyi hedefleyen ExoBrain ve bir bilgisayarla görme projesi olan DeepView’e odaklanmıştı. 2017’de YZ Ar-Ge’si için 1562 milyon dolarlık bir yatırım yaptı. 2018-2022 yılları için de 1950 milyon dolarlık bir yatırım yapacağını ve altı üniversiteden insan kaynağı temin edeceğini duyurdu.

Salas-Pilco (2021), Güney Kore’nin en büyük zaafının YZ işgücü konusunda olduğunu belirtiyor. Bunun farkında olan hükümet, ilk başta endüstriye ağırlık verirken daha sonra üniversitelere ve YZ yeteneklerinin yetiştirilmesine öncelik vermeye başlamış. Ayrıca Salas-Pilco (2021), etik meselelerin Güney Kore YZ endüstrisinde pek tartışılmadığını belirtiyor.

Japonya

Japonya, YZ stratejisini 2017’nin Mart ayında yayımladı. Strateji, üç aşamalı bir plan içeriyordu. Yaklaşık 2020 yılına kadar planlanan birinci aşamada, veri odaklı YZ’nin çeşitli alanlarda kullanımı ve uygulanması üzerinde duruluyordu. Yaklaşık 2025-2030 yıllarına kadar planlanan ikinci aşamada ise çeşitli alanlarda geliştirilen YZ ve verilerin kamusal kullanımı hedefleniyor. Üçüncü aşamada ise birden çok alan birbirine bağlanarak ekosistemler oluşturulacak (). Japonya’nın YZ stratejisinin başlıca hedefleri şunlar:

AR-GE projelerinde, sanayi, akademi ve hükümet arasındaki işbirliğini güçlendirmek.
YZ alanında çalışan işgücünü güçlendirmek; hem yerli araştırmacılar hem de yabancılar için maaşla sınırlı olmayan cazip bir çalışma ortamı sağlamak.
Endüstri, akademi ve devlete ait veri ve araçlar için çevresel bakım sağlamak.
Start-up’ları desteklemek.
Sağlayıcılar ve kullanıcılar arasında YZ teknolojisinin gelişiminin anlaşılmasını teşvik etmek.

Dört alan ise öncelikli olarak belirtilmiş: Verimlilik; sağlık, tıbbi bakım ve refah; hareketlilik (yalnızca seyahatler için değil iş, yaşam ve eğlence için de herkesin güvenli ve özgürce seyahat edebileceği bir toplum inşa etmek); bilgi güvenliği. Japonya, özellikle YZ ile sanayileşmesinin “Üretkenlik devriminin” direği olacağını öngörüyor.

Japonya’nın 2016-2019 yılları arasında YZ için ayırdığı bütçe giderek artmış: 2016’da 378 milyon dolar, 2017’de 517 milyon dolar, 2018’de 703 milyon dolar ve 2019’da 1072 milyon dolar.

Japonya, YZ araştırmaları hakkındaki uluslararası tartışmalarda öne çıkan bir ülke. YZ için uluslararası kuralların oluşturulması ve YZ’nin topluma etkileri hakkındaki tartışmalara ön ayak olmuşlar. Ancak Japonya, donanım ve veriye dayalı araştırmalarda güçlü olmasına rağmen yazılım geliştirmede ABD ve Çin’e göre daha zayıf.

ABD

ABD, ilk YZ stratejisi, “Ulusal Yapay Zekâ Araştırma ve Geliştirme Stratejik Planı”nı Ekim 2016’da yayımladı. Daha sonra da çeşitli YZ stratejileri yayımladı. Şubat 2019’da Trump yönetimi, ABD YZ İnisiyatifi’ni kurdu ve “Yapay Zekâda Amerikan Liderliğinin Sürdürülmesine İlişkin Yürütme Emri” başlıklı belgeyi yayımladı. Belgede özellikle ABD’nin YZ’deki liderliğinin devam ettirilmesi üzerinde duruluyordu. ABD YZ İnisiyatifi’nin vurguladığı diğer konular şunlardı:

YZ Ar-Ge’sine yapılan yatırımın sürekliliğini teşvik etmek.
Yüksek kaliteli ve tamamen izlenebilir federal verilere erişimi geliştirmek.
YZ teknolojilerinin kullanımının önündeki engelleri azaltmak.
Teknik standartların güvenlik açığını en aza indirmesini sağlamak.
Yeni nesil Amerikan YZ araştırmacılarını ve kullanıcılarını eğitmek.

Bu belgenin yayımlanmasının hemen ardından ABD Savunma Bakanlığı da kendi YZ stratejisini yayımladı.

Trump döneminde ilk başta geleneksel endüstrilere ağırlık verildi. Bu politik tercih, Ar-Ge yatırımlarına da yansıdı. Örneğin, YZ ile ilgili Ar-Ge yatırımları 2015’te 1100 milyon dolar, 2016’da 1200 milyon dolarken 2017’de YZ ve YZ dışındaki alanlar için ayrılan toplam Ar-Ge bütçesi 4540 milyon dolar oldu. 2018’de bütçe 4460 milyon dolara düşürüldü. Fakat başta Çin olmak üzere diğer ülkelerin YZ’deki atağı ABD hükümetini, politikalarını değiştirmeye zorladı. 2019’da Ar-Ge bütçesi 5280 milyon dolara çıkarıldı.

Çin ve diğer ülkelerin rekabeti ABD’yi zorlasa da ABD hâlâ YZ’de lider konumda. Savunma İleri Araştırma Projeleri Ajansı’nın liderliğinde yürütülen çok sayıda son teknoloji YZ projesi var ve güçlü teknoloji şirketleri ABD için çok büyük bir avantaj.

Çin

Çin, teknoloji yarışında geriden gelmesine karşın son yıllardaki atılımlarıyla ABD’nin hegemonyasını sarsan bir ülke. Çin Devlet Konseyi’nin 2017’nin Temmuz ayında çıkardığı, çeşitli aşamalarla bunlara ayrılan bütçelerin belirtildiği oldukça ayrıntılı “Yeni Nesil Yapay Zekâ Geliştirme Planı”nda altı temel görev belirtiliyordu:

Açık ve işbirliğine dayalı bir YZ teknoloji sistemi geliştirmek
Verimli bir YZ ekonomisi inşa etmek
Güvenli bir YZ toplumu geliştirmek
Askeri-sivil entegrasyon alanında YZ’yi güçlendirmek
Verimli bir YZ altyapısı inşa etmek
Başlıca YZ bilim ve teknoloji projelerini düzenlemek

Çin, bu planda YZ endüstrisinin gelişimini üç aşamalı bir süreç olarak ele alıyordu. Birinci aşamada, 2020 yılına kadar, küresel AI gelişimini yakalamayı, rekabetçi hale gelmeyi ve 22 milyar dolardan fazla bir değere sahip YZ endüstrisi geliştirmeyi hedefliyordu. İkinci aşamada, 2025 yılına kadar, YZ’nin Çin endüstri ve ekonomisinin itici gücü olması ve YZ endüstrisinin değerinin 60 milyar doları aşması hedefleniyor. Üçüncü ve son aşamada, 2030’da, Çin’in YZ’de dünya lideri olması ve YZ endüstrisinin değerinin 150 milyar doları aşması hedefleniyor.

Daha sonra, 2017’nin Aralık ayında Endüstri ve Enformasyon Teknolojileri Bakanlığı’nın çıkardığı “Yeni Nesil Yapay Zekâ Endüstrisinin Gelişimini Teşvik Etmek İçin Üç Yıllık Eylem Planı”ndaki başlıca hedefler ise şunlardı:

Akıllı ürünlerin geliştirilmesini teşvik etmek
Ar-Ge’yi hızlandırmak ve çekirdek temellerde atılımlar yapmak;
YZ üretiminin gelişimini derinleştirmek;
YZ destek sistemleri inşa etmek
YZ geliştirme ortamının gerçekleştirimini, desteğini, yeniliğini, eğitimini ve optimizasyonunu korumak

Ayrıca Çin’in YZ’nin toplumsal etkileri hakkındaki farkındalığı da yüksek. YZ’nin küresel yönetişimi, YZ ile ilgili yasalar ve düzenlemelerin hazırlanması ve YZ sosyal araştırmalarının güçlendirilmesi hakkında da çalışmalar yapıyor. Uluslararası örgütlerde bu konular hakkındaki tartışmaları yönlendirmeye çalışıyor.

Yayımlanan YZ stratejilerine göre Çin’in en önemli önceliği YZ’nin ekonomik ve endüstriyel gelişimini güçlendirmek. Bunun yanında, Ar-Ge’nin bilgi ve yetenek sistemini güçlendirmesine büyük önem veriyorlar. Çin’in sadece YZ için ne kadarlık bir bütçe ayırdığı bilinmemekle beraber genel Ar-Ge yatırımları 2016’da 234 milyar dolar (GSYH’sinin %2,11’i), 2017’de 263 milyar dolar (GSYH’sinin %2,13’ü), 2018’de 293,6 milyar dolar (GSYH’sinin %2,18’i) oldu.

Çin, YZ araştırma makalelerinde ve yüksek oranda referans gösterilen YZ makalelerinde, YZ patentlerinde, YZ girişim sermayesi yatırımlarında dünya birincisi. YZ şirketi sayısı ve YZ yetenek havuzunda büyüklüğünde ise ABD’nin ardından ikinci durumda (Allen, 2019).

Salas-Pilco (2021), Çin’in en büyük zaafının yazılım çerçeve ve platformları ile yarı iletken alanlarında olduğunu belirtiyor.

Hindistan

Hindistan, Hükümet YZ Hazırlık Endeksi’nde ‘tek boynuzlu’ (unicorn – değeri bir milyar dolar veya daha fazla olan girişimler) şirket sayısına göre ABD, Çin ve İngiltere’nin ardından dördüncü sırada. Forbes Global 2000’e göre de teknoloji şirketleri için üçüncü büyük pazar. 17384 YZ bilim insanı ve mühendisi ile ABD ve Çin’in hemen ardından üçüncü sırada. Yüksek kaliteli araştırma yayınlarında dünya üçüncüsü. Fakat yayınlarına referans sayısı dikkate alındığında İngiltere, Kanada, ABD ve Çin’in ardından dünya beşincisi. Bulanık mantık ile ilgili yayınlarda dünyada üçüncü, yapay öğrenmeyle ilgili olanlarda dördüncü. Şu an patentler konusunda daha geride olsa da önümüzdeki yıllarda YZ yayınlarındaki başarılarını yeni patentlere dönüştürmesi muhtemel. Hindistan YZ alanındaki bu potansiyelini daha verimli kullanmak istiyor (Kumar, 2021).

Hindistan’ın doğrudan hükümet tarafından hazırlanmış bir YZ strateji belgesi olmamasına rağmen hükümete bağlı bir düşünce kuruluşu olan NITI Aayog’ın 2018’de hazırladığı “YZ Üzerine Ulusal Strateji” ve bunun öncesinde Ticaret ve Sanayi Bakanlığı’nın YZ Görev Gücü ile Elektronik ve Enformasyon Teknolojileri Bakanlığı’nın yaptığı çalışmalar var.

NITI Aayog’un hazırladığı YZ stratejisi, hükümetin gelişim anlayışı doğrultusunda sosyal ve kapsayıcı büyümeyi sağlamak için YZ’yi kullanmayı hedefliyor. Hem NITI Aayog’un stratejisinde hem de bakanlıkların çalışmalarında YZ’nin GSYH’yi artırmaktan öte sosyo-ekonomik problemlerin çözümü için kullanılması hedefleniyor. Hindistan’ın YZ stratejisi, YZ’nin özellikle beş sektörde etkili ve toplumun geneli için yararlı olacağını öngörüyor: Sağlık, tarım, eğitim, akıllı şehirler ve altyapı, akıllı hareketlilik ve ulaşım. Bu bağlamda, Hindistan’ın YZ stratejisinin başlıca üç amacı var. Birincisi, ekonomik büyümeyi gerçekleştirmek için YZ’den yararlanmak. YZ’nin yardımıyla gerçekleştirilecek yeni mal, hizmet ve yeniliklerle büyük bir ekonomik değerin yaratılması bekleniyor. İkinci amaç, YZ’den sosyal gelişme ve kapsayıcı bir büyüme için yararlanmak. Üçüncü amaç ise Hindistan’ın dünyanın %40’ı için bir “YZ Garajı” olarak geliştirmek. Hindistan, ölçeklenebilir çözümler geliştirmek isteyen işletme ve kuruluşlar için bir “oyun alanı” olmaya çalışıyor ve Hindistan’da geliştirilecek çözümlerin gelişmekte olan diğer ekonomilerde kolayca uygulanabileceğini iddia ediyor. Böylece Hindistan için geliştirilecek bir çözümün en azından dünyanın %40’ı için geçerli olacağını savunarak Hindistan’ı bir Ar-Ge-Y (Araştırma, Geliştirme, Yenilik) yeri olarak konumlandırıyorlar.

YZ stratejisi doğrultusunda yapılması planlananlar ise şunlar:

YZ araştırma ve uygulamalarını teşvik etmek
Ortak veri bilgi işlem platformları kurmak
YZ için CERN benzeri bir yapı oluşturmak
Çalışanların eğitimi
Gelecekte yeni işlerin yaratılmasının teşvik edilmek
YZ’nin neden olduğu istihdamdaki değişiklikleri takip etmek
İnsan kaynaklarını geliştirilmek

Hindistan, on beş Teknolojik Yenilik Merkezi, altı Uygulama Yenilik Merkezi ve dört Teknoloji Çeviri Araştırma Parkı kurmayı hedefliyor. Çalışmanın odağında ise sağlık, eğitim, enerji, çevre, tarım, güvenlik, Endüstri 4.0, akıllı şehirler ve sürdürülebilir kalkınma olacak. Hindistan’ın YZ stratejisinin hayata geçirilebilmek için ne kadarlık bir kaynak ayıracağı veya bütçenin ne olacağı strateji belgesinde yer almamakla beraber YZ Görev Gücü, beş yıl için 162 milyon dolarlık bir bütçenin ayrılması gerektiğini savunuyor.

Dr Urvashi Aneja, Hindistan’ın YZ stratejisinin üç büyük zorlukla karşı karşıya olduğunu belirtiyor (https://www.chathamhouse.org/2019/02/problem-indias-ai-all-strategy). Birinci zorluk, Hindistan’daki mevcut veri setlerinin parçalanmış, temsil düzeyi zayıf ve modası geçmiş doğası. Aneja, mevcut veri setlerine dayanan algoritmaların, çok sayıda sosyal grubun davranışlarına, ihtiyaçlarına ve deneyimlerine karşı kör olacağını ve sosyal gerçekliğin çarpık bir resmine sahip olacağını savunuyor. İkinci zorluk, veri gizliliğinin sağlanması. Hindistan, bir yandan çok sayıda YZ uzmanına sahipken diğer yandan toplumun geneline baktığımızda okur yazarlık düzeyinin düşük olması sağlam bir veri koruma düzenlemesi tasarlamanın kolay olmayacağını gösteriyor. Üçüncü zorluk, endüstride uygulanacak YZ çözümlerinin işgücü piyasasını sarsacak olması. Yeni işlerin daha yüksek nitelik istemesi ama işini kaybedecek olanların daha düşük nitelikli işgücü olması Hindistan’ı zorlayacak.

Arindrajit Basu da “YZ Garajı” olma hayalinin tehlikelerine işaret ediyor. Bu hayal, Hindistan yurttaşlarının (bireysel haklarını ve mahremiyetlerini ihlal ederek!) YZ odaklı çözümler geliştirmek için kobay olarak kullanılmasına yol açabilir. Kişisel verileri ve mahremiyeti koruyacak düzenleyici bir mekanizma olmadan bu hayali gerçekleştirmeye çalışmak büyük sorunlar doğurabilir ().

Ülkelerin YZ stratejileri çoğunlukla birbirine benzemesine rağmen vurguları ve öncelikleri farklılaşıyor. Örneğin, Çin ve Hindistan’ı karşılaştıran Kumar (2021), Çin için YZ’nin Çin’in küresel rekabet gücünü ve ulusal güvenliğini artırmak için stratejik bir teknoloji olduğunu vurguluyor. Hindistan ise YZ’yi daha kapsayıcı bir büyümenin aracı olarak görüyor. İkincisi Çin, sivil ve askeri YZ uygulama ve araştırmalarını bir bütün olarak değerlendiriyor. Bu nedenle, gerekli gördüğü durumlarda sivil alandaki verilere askeri amaçlar için erişebilir ve söz konusu verileri kullanabilir. Hindistan için ise sivil ve askeri verileri birbirine karıştırmak söz konusu değil. Bunun yanında, gözetim Çin’de YZ’nin ayrılmaz bir parçası olmasına karşın Hindistan’ın strateji belgelerinde YZ’nin bu amaçlar doğrultusunda kullanımını onaylanmıyor.

Tüm bu yaklaşım farklılıklarının yanında Çin’in daha net ve planlı adımlarla ilerlediği görülüyor. Çin’in YZ stratejilerinde 2020, 2025 ve 2030’da Çinliler’in neyi hedefledikleri açık seçik belirtiliyor. Çin’in YZ’yi kullanma vizyonu ve YZ’nin sanayileşme sürecindeki yeri de çok açık. Hindistan hükümeti kendi içinde Endüstri 4.0 ile ilgili tartışmalar yapsa da Hindistan’ın sanayileşme politikası ve YZ’nin üstleneceği rol Çin’deki gibi net değil.

Çin hükümeti YZ inovasyonunu ve gelişimini teşvik etmek için büyük miktarda fon yatırımı yapıyor ve şirketlerini destekliyor. Ancak Hindistan’da hükümet tarafından veya girişim sermayesi aracılığıyla sağlanan fon miktarı Çin’e kıyasla oldukça sınırlı. Bu nedenle Hindistan kendisini dünya için “YZ Garajı” olarak projelendiriyor ve yabancı şirketleri Hindistan’da YZ tabanlı çözümler geliştirmeye davet ediyor. Bu da Arindrajit Basu’nun uyardığı gibi riskli bir hamle.

Ve Türkiye

Türkiye’nin YZ stratejisi, altı ana bölümden oluşuyor. Birinci bölümde (Giriş), YZ kavramı tanıtılıyor ve genel bir bakış sunuluyor; stratejik önceliklerin nasıl belirlendiği açıklanıyor. İkinci bölümde (Küresel Gelişmeler ve Eğilimler), diğer ülkelerin stratejileri ve ana eğilimler inceleniyor. Üçüncü bölümde (Türkiye’de Mevcut Durum), YZ’nin ülkemizdeki mevcut durumu değerlendiriliyor. Dördüncü bölümde (YZ Değerleri ve İlkeleri), gelecek dönemde yürütülecek uygulamalara ışık tutacak değer ve ilkeler belirtiliyor. Beşinci bölümde (Stratejik Öncelikler, Amaçlar ve Tedbirler), stratejik öncelikler, bu öncelikler kapsamında belirlenen amaçlar ve bunun için nelerin yapılacağı anlatılmış. Altıncı ve son bölümde (Yönetişim Mekanizması), UYTS’yi hayata geçirme ve sürecin eşgüdümüyle ilgili yönetişim mekanizması açıklanıyor. Ayrıca raporun sonunda YZ terimlerinin açıklandığı ve YZ’nin tarihsel gelişiminin anlatıldığı bir bölüm var.

Raporda belirtilen altı stratejik öncelik şunlar:

YZ Uzmanlarını Yetiştirmek ve Alanda İstihdamı Artırmak
Araştırma, Girişimcilik ve Yenilikçiliği Desteklemek
Kaliteli Veriye ve Teknik Altyapıya Erişim İmkânlarını Genişletmek
Sosyoekonomik Uyumu Hızlandıracak Düzenlemeleri Yapmak
Uluslararası Düzeyde İş Birliklerini Güçlendirmek
Yapısal ve İş Gücü Dönüşümünü Hızlandırmak

Önceki bölümlerde gördüğümüz diğer strateji belgelerindekine benzer öncelikler söz konusu. Bunun yanında raporda, 24 Amaç ve 119 tedbir belirtiliyor. Bu amaçlar ve tedbirler, uygulayıcı kurumların çalışma çerçevesini çizecek. Örneğin, birinci stratejik öncelik, YZ uzmanlarının yetiştirilmesi hakkında belirtilen amaçlardan bazıları şöyle:

Amaç 1.1. YZ uzmanı istihdamı, sektörel ihtiyaçlar ve öncelikler doğrultusunda artırılacaktır.

Amaç 1.2. Üniversitelerin YZ alanındaki akademik ve teknik kapasitesi geliştirilecek ve yeni programlar açılacaktır.

Amaç 1.3. YZ alanında ön lisans, lisans ve lisansüstü eğitim alan öğrenci sayısı ve niteliği artırılacaktır.

Amaç 1.1’i hayata geçirmek için gerekli bazı tedbirler ise şunlar:

Yapay Zekâ Teknoloji Yol Haritası kapsamındaki alanlarda ülkemizdeki iş gücü için yetkinlik alanları ve sayılarına yönelik mevcut durum tespiti ve ihtiyaç projeksiyonu yapılacaktır.
Uluslararası normlar çerçevesinde; YZ uzmanlığına yönelik sektörel beceri haritaları, mesleki tanımlar, sınıflandırmalar, beceri setleri, yeterlilikler ve ulusal meslek standartları belirlenecektir.
YZ uzmanları için uzaktan ve kısmi zamanlı çalışma koşulları iyileştirilecektir.

2025 sonu için öngörülen hedefler ise şunlar:

YZ alanının GSYH’ye katkısı %5’e yükseltilecektir.
YZ alanında istihdam 50.000 kişiye çıkarılacaktır.
Merkezî ve yerel yönetim kamu kurum ve kuruluşlarında YZ alanında istihdam 1.000 kişiye çıkarılacaktır.
YZ alanında lisansüstü düzeyde mezun sayısı 10.000 kişiye çıkarılacaktır.
Yerel ekosistemin geliştirdiği YZ uygulamalarının kamu alımlarında önceliklendirilerek ticarileştirilmesi desteklenecektir.
Uluslararası kuruluşların güvenilir ve sorumlu YZ ile sınır ötesi veri paylaşımı alanındaki düzenleme çalışmalarına ve standartlaşma süreçlerine aktif olarak katkı verilecektir.
Uluslararası YZ endekslerindeki sıralamalarda Türkiye’nin ilk 20 ülke arasında yer alması sağlanacaktır.

*******

Ülkelerin ağırlık verdiği konular değişse de önceliklerini dört başlık altında toplamak mümkün (Salas-Pilco, 2021):

Teknolojik öncelikler (insan kaynakları ve Ar-Ge),
Ekonomik öncelikler (endüstri ve üretim, start-up kuluçkaları),
Sosyal öncelikler (YZ hakkında sosyal farkındalık, YZ destekli işgücü),
Devletle ilgili ve jeopolitik öncelikler (etik ve yasal normlar, askeri ve güvenlik, uluslararası ortaklıklar).

Bu bağlamda, Türkiye’nin YZ stratejisinin de diğer ülkelerin YZ stratejilerine benzer öncelikler içerdiğini söyleyebiliriz. Ama ulusal strateji belgelerinin yayımlanması ilk adımı oluşturuyor. Asıl mesele, strateji belgesinde belirtilen hedeflerin gerçekleştirilmesi için hangi somut adımların atılacağı ve bunun için ne kadarlık bir bütçenin ayrılacağı.

Bilim ve teknoloji politikaları, diğer alanlardan (başta eğitim, yüksek öğretim ve sanayi olmak üzere) bağımsız ele alınamaz. Bu nedenle, sorun yalnızca YZ stratejisinin ülke ekonomisine nasıl katkıda bulunacağı değil ilköğretimden üniversiteye eğitim politikasının, mevcut üretim yapısının ve anlayışının YZ stratejisinde belirtilen hedefleri gerçekleştirebilmek için nasıl değişip dönüşeceğidir. Eğitim politikaları ve mevcut üretim anlayışı değişmezse sadece güzel hazırlanmış ama uygulayamadığımız bir YZ stratejimiz olacak…

Kaynaklar:

Allen, G. C. (2019). Understanding China’s AI strategy: Clues to Chinese strategic thinking on artificial intelligence and national security. Washington, DC: Center for a New American Security.

Kumar, A (2021). National AI Policy/Strategy of India and China: A Comparative Analysis.

Salas-Pilco, S. Z. (2021). Comparison of National Artificial Intelligence (AI): Strategic Policies and Priorities. In Towards an International Political Economy of Artificial Intelligence (s. 195-217). Palgrave Macmillan, Cham.

Zhang, D., Mishra, S., Brynjolfsson, E., Etchemendy, J., Ganguli, D., Grosz, B., … & Perrault, R. (2021). The ai index 2021 annual report. arXiv preprint arXiv:2103.06312.